Sarıtəpə qədim yaşayış məskəni
Qazax şəhərinin qərb qurtaracağında yerləşən kərpic
zavodunun həyətində qərarlaşıb. Abidə 100 metr diametrində
və 10 metr hündürlüyündə olan bir təpədən ibarətdir.
1956-1958 illərdə abidədə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının
arxeoloji ekspedisiyası qazıntılar aparıb. Sarıtəpə yaşayış
yeri tunc dövrünün
sonu, dəmir dövrünün əvvəllərində meydana gəlmiş və e.ə. I
minilliyin sonunu rübünədək burada yaşayış davam etmişdir.
Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, e.ə. VII
əsrdə Sarıtəpədə yanğın baş vermişdir. Burada yanğından
əmələ gəlmiş təbəqənin qalınlığı 0,7 metrə qədərdir. Həmin
təbəqədən aşkar edilmiş binaların inşasında çay daşından,
saman qarışıq palçıqdan və ağacdan istifadə edilmişdir.
Binaların tavanı və divarları saman qatışıq gillə
suvanmışdır. Tavanı saxlamaq üçün divar boyu yerə
basdırılmış dirəklərin oyuqları aydın şəkildə seçilir.
Tədqiqatçıların fikrincə binaların üstü küləşlə örtülmüşdür.
Arxeoloji qazıntılar zamanı Sarıtəpədə xeyli təsərrüfat və
dini xarakterli binalar aşkara çıxarılmışdır. Öyrənilmişdir
ki, bu abidələri öz xarakteri baxımından hansısa bir ailə və
ya kiçik bir kollektivə deyil, bütün ictimaiyyətə məxsus
olmuşdur. Alimlərin əksəriyyəti Sarıtəpəni böyük tayfa
ittifaqlarından birinin mərkəzi hesab edirlər. Burada
tapılan iki sütun altlıqları bütün Qafqaz üçün unikal sayıla
bilər. Onlar bir çox əlamətlərinə görə qədim İranın Suza və
Persepolis şəhərlərindəki memarlıq abidələrinə oxşardır.
Beləliklə Yaxın Şərq analoqlarına uyğun olaraq Sarıtəpədən
üzə çıxarılan sütun altlıqları e.ə. V-IV yüzilliklərə aid
etmək olar.
Sarıtəpənin bina qalıqlarından birinin
yaxınlığından yerə basdırılmış 14 küp aşkar edilmişdir. Küplər iri həcmli, qabarıq gövdəli, geniş
ağızlı olub, qulaqcıqlarla bəzəklidir. Sarıtəpənin gil
qabları narın gildən, yapma üsulu ilə və ya dulus çarxında
hazırlanmış çoxlu qara rəngli gil qablardan ibarətdir.
Qablar çox incə şəkildə cilalanmış və üzəri cızma və ya
yapma üsulu ilə naxışlanmışdır. Qabların qulpu əsasən
zoomorf formada hazırlanmışdır.
Sarıtəpədən həmçinin xeyli miqdarda dördkünc
və dairəvi formalı möhürlər də tapılmışdır. Möhürlərin işlək
üzündə sadə və mürəkkəb motivdə günəş simvolu olan
çərxi-fələk (svastika) nişanları təsvir olunmuşdur.
Qazıntılar zamanı məişətdə işlədilən daş və
sümük alətlərə də təsadüf edilmişdir. Burada gildən
hazırlanmış heyvan başlarının fiqurları tapılmışdır.
Azərbaycanın digər həmdövr abidələrində olduğu kimi
Sarıtəpədə də metal əşyalar az tapılmışdır. Buradan tuncdan
hazırlanmış Cənubi Qafqaz tipli ox ucluqları, at fiquru
formasında asma və digər əşyalar əldə edilmişdir. |